دوشنبه 15 بهمن 1386
جناب آقای میر هاشمی سلام و خسته نباشید .از این که وقتتان را در اختیار ما گذاشتید تشکر می کنم.
لطف کنید یک شرح حال کامل از خودتان برای ما بگویید؟
من غلام رضا میر هاشمی هستم – متولد 1344 در تهران. از کودکی موسیقی در خانواده ما بود - پدرم به موسيقي علاقه داشت و برادر بزرگترم هم تنبک کار می کرد.
من از کودکی عاشق کار چوب بودم و از همان موقع کارهای دستی زیادی با چوب ساخته ام و در سن 4-5 سالگی با وسایل ابتدایی برای خودم سازي ساختم ولي در واقع وقتی کارگاه آقای جزایری را دیدم علاقه مند شدم و از ایشان خواستم که ساز سازی را شروع کنم . آقای رامین جزایری از بستگان ما بودند , لذا به طور هم زمان کار ساز سازی و نوازندگی را نزد ایشان آغاز کردم .
فرمودید که کار نوازندگی هم انجام دادید تا چه سطحي این کار را ادامه دادید؟
من در حد این که بتوانم صدای سازم را تشخیص بدهم ساز نواختم و می دانید که سازندگاني موفق تر هستند که بتوانند ساز بنوازند و صدای ساز را تشخیص دهند ولي البته هیچ گاه کار حرفه ای نوازندگی را انجام ندادم.
آيا استادان ديگري هم در حرفه ي ساز سازي داشته ايد؟
در همان سال های اولیه که به فراگيري ساخت ساز مشغول بودم با معرفي آقای جزایری به منزل یکی از استادان به نام راه یافتم و ایشان کسی نبودند جز استاد مهدی کمالیان .
چندین سال نيز به طور هم زمان هم با اقای جزایری کار می کردم و هم از راهنمایی های استاد کمالیان استفاده مي کردم.
حال که صحبت این استاد ارجمند به میان آمد جا دارد چند کلمه ای هم از ایشان سخن بگویم: ایشان علاوه بر این که ساز ساز برجسته اي بودند کارخوشنویسی و عکاسی را نيز در سطح حرفه ای انجام میدادند.
ايشان با بسیاري از استادان قديم معاشرت داشته اند . جالب است كه بدانيد كه استاد نورعلي خان برومند ردیف میرزا عبدا.. را كه اکنون مورد استفاده ی نوازندگان است در منزل ایشان به سرانجام رسانیده و به كمك آقاي كماليان ضبط كرده اند .
روش ساخت ساز ایشان منحصر به فرد بود البته ايشان خود را ساز ساز حرفه اي نميدانستند و از جواني به تعويض صفحه و تنظيم صداي سه تار علاقه مند بودند و شايد بيش از 70 ساز نساخته اند . روش بستن کاسه ساز ایشان پیرو سبک عود سازان بود که خود ایشان نقل کردند كه از یک عود ساز عراقی ( خان بابا عرفاتي ) این تکنیک را فرا گرفتند. البته در حال حاضر خیلی ها از تكنيك ايشان تقلید می کنند و خیلی ها می گویند که ما شاگرد ایشان بودیم ولي واقعيت ندارد .
در مصاحبه ای که استاد لطفی با ایشان داشتند گفته بودند که من بيش از چند شاگرد نداشتم.
آيا ساز های ساخت استاد کمالیان با توجه به نوع ساخت خاصی که دارند از لحاظ حجم و رنگ صوتی با ساز های دیگر خیلی فرق می کند؟
بله – سازهای ایشان خیلی سازهای نرمی هستند و هر نوازنده ای نمی تواند با سازهای ساخت ایشان بنوازد و بايد برای نواختن , به آن ها عادت داشت.
صدای ساز های آقای کمالیان چیزی است بین دو تار – سه تار و دیوان و سازهای ایشان همه کاسه بزرگ هستند و گاهی کاسه کدو هم می ساختند و دو الگو هم برای ساخت ساز داشتند .
دیگر اينکه آقای کمالیان بر روی سازهای شان اسم می گذاشتند مثلا سه تاری که نزد استاد لطفی است و از ساخته های اقای کمالیان است طلا نام دارد .
از نظر شما که سازنده ساز هستید چه رابطه ای بین نواختن و ساختن ساز وجود دارد؟ منظورم این است که اگر نوازنده ای به ساختار سازش آشنا باشد آيا در نوازندگی ان هم تاثیري دارد؟
حتما همین طور است. هر کسی که نوازنده است باید بداند که سازش چگونه ساخته شده و چگونه باید نگهداری شود و چگونه از ان صدای مطلوب بیرون بکشد. اکثر نوازنده هایی که به مراحل ساخت ساز آشنايي دارند در کارشان موفق ترند برای نمونه می توان به آقاي لطفي و كلهر اشاره كرد . ساز همانند هر دستگاه ديگري پيچيدگي هاي خود را دارد و آشنايي به چگونگي كاركرد اين دستگاه در قطعآ در كاربرد بهتر آن موثر است .
وقت- حوصله و علاقه در کار ساختن ساز چقدر تاثیر دارد؟
ساز سازی که به کارش عشق نورزد و فقط بخواهد برای کسب در امد این کار را انجام دهد در کارش موفق نخواهد بود. در این سال ها خیلی ها امده اند و کار بازاری ارائه دادند ولی حالا هیچ نامی از ان ها نمانده است البته شاید در مقطعی از زمان در کار خود از لحاظ اقتصادی موفق بوده اند . عشق ورزيدن به کار در درجه اول قرار دارد.
ساز ساز باید مرتب تحقیق کند – از پیشکسوتان سوال کند – چوب های مختلف و ابزار جدید را امتحان کند تا بتواند سازي ماندگار بسازد و این فقط مستلزم وقت – حوصله و علاقه است.
همه ي ساز سازان برجسته همواره در حال آزمايش , تجربه و امتحان هستند .
سفارشی کار کردن برای یک سازنده ساز بهتر است یا این که سازی را بسازد و بعد به فروش برساند؟
نمی توانم مقایسه کنم .مهم اين است كه كار با دقت و حوصله انجام شود خود من سفارش قبول می کنم ولی بیعانه اي نمی گیرم برای این که اگر بیعانه دریافت کنم در واقع ایجاد تعهد زماني در کار میشود و این تعهد باعث می شود که سفارش دهنده سراغ سازش را از من می گیرید و اين ميتواند باعث تعجيل در كار شود كه بدترين لطمه را به روند ساخت ساز ميزند . این کار را اقای جزایری مدت هاست که انجام می دهند و من هم از ایشان یاد گرفتم .
آیا تکنیک ساخت سازهای غربی برای سازنده ساز ایرانی مورد استفاده است؟
بله - ما خیلی از تکنیک های ساخت سازهای غربی را به کار می بریم مخصوصا برای کسانی که در ایران ساز های فرنگي می سازند آن ها حتی چوب مورد استفاده خود را هم از خارج کشور وارد می کنند.
در مورد ساخت ساز ایرانی هم از بعضی از تکنیک های جديد صنعت نجاري و چوب کمک می گیریم مثلا تکنیک گوشی و تراش برقو از تکنیک ویولن ساز ها استفاده می کنیم . سالها پیش ما این کار را با دست انجام می دادیم و به صورت سنتي سرپنجه ي ساز را سوراخ می کردیم و گوشی را با دست می تراشیدیم و در سرپنجه ساز جا می زدیم ولی در حال حاضر از دستگاه گوشی تراش كه در اصل براي ویولن و ویولن سل است برای ساخت گوشی تار و سه تار استفاده می کنیم. این کار نه تنها از کیفیت کار کم نمی کند بلکه کیفیت کار را هم افزایش می دهد. و از نظر نگه داشتن کوک هیچ مشکلی به وجود نمی اورد و تا جایی که به ظاهر ساز – نوع صدا دهی وشكل سنتي آن لطمه نزند از تکنیک هاي جديد استفاده می کنیم .
اطلاع دارم كه شما برای نوازندگان ایرانی خارج از کشور هم ساز می سازید – در داخل کشور ساز را که جا به جا می کنیم با سختی مواجه می شویم مثلا ساز را از تهران به شمال کشور می بریم ساز با نوازنده غریبی می کند کوک نگه نمی دارد صدای دلنشین قبل را تولید نمی کند چطور سازی را در ایران تولید و به کشورهای دیگر می فرستید که از نظر آب و هوایی با ایران فرق دارند , ساز با مشکل مواجه نمی شود – فرم ظاهری ان حفظ می شود و نوازنده می تواند سال ها با آن بنوازد؟
سوال خیلی خوبی بود – حالا من در مورد سه تار عرض می کنم.
ببینید ما مدت ها فکر کردیم- در طی این سال ها تجربه کسب کردیم و برای هر قسمت از ساز برنامه ریزی می کنیم که چطور ساز را بسازیم که در کشورهای اروپایی و کلا کشورهای مرطوب چوب ان نتابد و اشكالي ايجاد نشود .
چوب نو که 2-3 سال از زمان برش ان گذشته باشد در جاهای مرطوب رطوبت را به خود سريعتر جذب ميكند و لذا برای ساخت دسته ساز حتمآ از چوب های کهنه که حدود يك قرن از عمر ان گذشته استفاده می کنیم .زيرا آن چوب گرما – سرما - آفتاب – باران را چشیده و پخته شده و به راحتی از فرم خارج نمی شود. مخصوصا باید به این نکته توجه کرد که در خارج از کشور امکان تعمیر و تعویض سازوجود ندارد و بايد در نهایت وسواس و دقت ساخته شود.
یا برای این که ترکه های ساز از هم باز نشود امده ایم چسب های مختلف را آزمایش کردیم و در حال حاضر از چسب هایی استفاده می کنیم که در مقابل رطوبت مقاوم هستند و تاثیر منفی در صدای ساز نمی گذارد.
شما به غیر از سه تار ساز دیگری نيز نساختید؟
بله – تار و كمانچه را هم به عنوان تجربه ساخته ام و سازهای دیگر را هم تعمیر می کنم.
حال بین تار و سه تار کدام را بیشتر می سازید؟ و چرا؟
سه تارچون ساخت تار خیلی مشکل تر است و زمان بیشتری را از سازنده می گیرد. مثلا کاسه تار بايد بعد از تراشیدن یک چهار فصل از ان بگذرد .چون چوب کاسه ي تار را فقط وقتی تازه هست باید تراشید بر عکس ان چه در کتاب سرگذشت موسیقی ایران نوشته روح ا... خالقی ذکر شده که یحیي برای کاسه تار چوب های خشک را استفاده می کرد , چنین چیزی امکان ندارد..
می گویند اگر چوب کاسه تار را با دست خالی کنیم خیلی بهتر است و تعدای هم می گویند اگر با ابزار کار کنیم بهتر جواب گو است سر این قضیه همیشه بین تار سازان اختلاف نظر وجود دارد نظر شما چیست؟
مطمئنا کاری که دست می کند از ظرافت و حال بیشتری برخوردار است و البته دست استاد كار. ولی می شود از دستگاه کمک گرفت تا جایی که به ساز لطمه نخورد – خود من نيز در کار خیلی به سختی کار با دستگاه را قبول می کنم زیرا باعث ميشود تا به ساز حالت ساز ماشيني و بدون روح بدهد.
یک سوال : دقت دستگا ها بیشتر نیست؟ مثلا می خواهید داخل کاسه تاری به قطر 8 میلیمتر خالی کنید اندازه گرفتن دقیق 8 میلیمتر برای چشم انسان کاری دشوار است و امکان خطاي بیشتري ولی دستگاه ان را با همان دقت 8 میلیمتر به راحتی اندازه می گیرد. چگونه است؟
عرض کردم تا جایی که لطمه نخورد می شود از دستگاه استفاده کرد .چون مثلآ قاعده اي براي تراش هشت ميليمتر در ساز نيست و در ضمن تراشيدن كاسه با ابزار دستي است كه سازنده قطر مناسب را انتخاب ميكند.
مثلا ویولن استرادیواریوس را ذره ذره اندازه گرفتند حتی چوبش را رفتند از ان منطقه که استرادیواریوس استفاده می کرده تهیه کردند تمام اندازه ها با ساز دست ساز ان تطابق دارد ولی می بینید ساز ماشین ساز ان 70 -80 هزار تومان بیشتر قیمت ندارد ولی ساز اصلی که دست ساز است را نمی توان قیمت گذاشت چون کار دست و دارای دقت و ظرافت و شعور انسانی است .
آیا حس سازنده ساز به ساز منتقل می شود یا این صحبت فقط یک سوال رویایی و رمانتیک است؟
صد در صد منتقل می شود . من برای شما سازهای یحی و جعفر را مثال می زنم چون سازندگان ان انسان هایی بودند که با عشق ساز می ساختند حس و حال ساز های ان ها با تمام سازهای دیگر فرق دارد.ساز آنها داراي روح است كه در سازهاي ديگر آن را حس نميكنيم
می دانم که شما در خانه موسیقی هم دارای مسوولیت هستید سمت شما در ان جا چیست؟
خانه موسیقی 8 سال قبل تاسیس شده و یک نهاد صنفی مستقل است . البته ارشاد کمک هایی می کند ولی دولتی نیست و در حال حاضر از9 کانون تشکیل شده است.كانون سازندگان ساز هم اكنون بين 700 تا 800 نفر عضو دارد – هر 2 سال یک بار رای گیری می شود و اعضا هیئت مدیره هر کانونی انتخاب می شود من در حال حاضر بازرس کانون سازندگان ساز هستم. ماهی يك جلسه تشکیل می دهیم ( هر چهارشنبه ي آخر هر ماه ساعت ده و نيم تا يك ظهر ) و اعضا را بیمه می کنیم البته بعد از امتحان سازشان که مطمئن شويم ساز ساز هستند . یکی دیگر از کارها این است که در طي جلستاي كه برگزار ميكنيم هركسي ميتواند سازش را بياورد تا ساز از نظر سلامت , سازنده ي ساز و قيمت به صورت رایگان مورد ارزیابی قرار گيرد.
شما تدریس ساز سازی هم می کنید؟
من در دانشگاه علمی کاربردی واحد شناخت ساز را به دانشجو ها تدریس می کنم . و دوبار نيز در سمينار تار و سه تار كه براي اولين بار چه در داخل و چه در خارج از كشور ساليانه به همت استاد حميد متبسم در اروپا برگزار ميشود شركت داشتم و براي نوازندگان تار و سه تار كارگاه آموزشي برگزار كرده ام .
وضعیت ساز سازی ایران چگونه است؟
ساز های وارداتی ماشین ساز غربی خیلی به وضعیت سازندگان سازلطمه زده است.
در این رابطه خانه موسیقی اقدامی کرده؟
بله – تمام این مسائل را طی مکاتبه ای با وزارت ارشاد در میان گذاشته و خواستار ان شدیم که اقدامی جدی صورت گیرد زیرا این کار به زندگی سازندگان ساز لطمه وارد می کند.
نکته دیگر این که مثلا در رابطه با همین جشنواره فجر هیچ بخشی را برای سازندگان ساز اختصاص نداده اند و یا اگر هم اختصاص می دهند خیلی محدود و به صورت رابطه ای برگزار می شود. اگر می خواهند چنین جشنواره ای برگزار شود نباید رابطه ای باشد و از كانال كانون سازندگان ساز خانه موسيقي باشد تا از سازندگان ساز جوان هم دعوت شود و از سازهای ان ها هم استفاده کنند.مورد ديگر اينكه داوران از بین ساز سازان انتخاب شوند مثلا یک دوره بود که چنین جشنواره ای برگزار شده بود و نوازندگان به عنوان داور ساز سازان دعوت شده بودند .
هر سال از تعدادی نوازنده تقدیر می شود خب می توان از چند سازنده ساز هم تقدیر کرد.
شما به عنوان سازنده ساز چند نکته در رابطه با نگهداری ساز بیان کنید؟
موقعی که از ساز استفاده نمی کنید حتما ان را در جعبه بگذارید ( منظور از جعبه هارد کیس است نه کیس های برزنتی) و حتما رطوبت گیر در جعبه ساز خود قرار دهيد
ا اگر گوشی خیلی سفت بود گوشی را خارج کرده و مقداری پودر بچه یا صابون خشک به ساقه گوشی بمالند و در سر پنجه ساز قرار دهند تا گوشی نرم حرکت کند.
اما چیزی که معمولا ساز را از کوک خارج می کند نه گوشی و سرپنجه است بلکه از گره سیم ها است. گره سیم ها در اکثر ساز ها خوب نیست و به اين دليل سازها كوك خالي ميكند .
سازهایی که گز می کند به خاطر چند مسئله است که این مشکل پدیدار می شود: مثلا یک پرده ساز پاره می شود و نوازنده پرده جدید می اندازد و چون سطح و ضخامت پرده ها به هم می خورد باعث می شود ساز گز کند.
شما فرمودید از سال 67 ساز ساختید از چه سالي ساز های شما حرفه ای شد؟
در واقع بايد گفت كه نوازندگان حرفه اي از سال هفتاد و شش به بعد از سازهاي من بيشتر استفاده كرده اند.
نظر شما در رابطه با ساز های ابداعی که تازه ميبينيم چیست؟
باید نیاز یک صدا احساس شود که سازش ساخته شود. ما هنوز از سازهایی که داریم و در جلو دستمان است به نحو مطلوب استفاده نميكنيم و هنوز جاي آن دارد كه از ظرفيت هاي آن به نحو بهتر و كامل تري استفاده شود اما در مورد سازهاي جديد بايد ديد كه آيا در طول زمان ماندگاري دارد و يا خير .
در اخر اگر صحبتی دارید بفرمایید؟
از تمام معلمان و کسانی که در این سا ل ها من را راهنمایی کردند تشکر می کنم و دست همه ی ان ها را به گرمی می فشارم.
با تشکر از شما
لینک مطلب: www.artmusic.ir/news/show.asp?id=16162
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر