گفتگو با فريد عمران - كمال پورتراب - نزهت اميري و هوشنگ ظريف درباره چگونگي اجراي اركستر مضرابي

شنبه 03 دي 1384

ارکستر مضرابی ايران متشکل از 70 نوازنده‌ي جوان، به سرپرستی و آهنگ‌سازی استاد حسين دهلوی و رهبری خانم نزهت اميری، در روزهای 24 و 25 شهريور 1384 در تالار وحدت به اجرا پرداخت. بعد از اجرای اين ارکستر، به سراغ چند تن از صاحبنظران موسيقی ايران که اين اجرا را از نزديک مشاهده کرده بودند رفتيم و نظر ِآن‌ها را در رابطه با اين اجرا خواستار شديم و همچنين پای ِصحبت رهبر اين ارکستر نشستيم تا از روند کار - بعد از اجرای کنسرت- آگاه شويم و از برنامه‌های آينده‌ی اين ارکستر اطلاع پيدا کنيم.

اولين گفت‌وگوی ما با اقاي فريد عمران بود که صميمانه از وقت کلاس خود کاستند و با رويی گشاده از ما استقبال کردند:
اقاي عمران! با عرض سلام و خسته نباشيد خدمت شما، لطفاً نظر خود را درباره‌ی اجرایِ ارکستر مضرابی ايران بفرماييد!

فسانه گشت و کهن شد حديث اسکندر سخن نو آر که نو را حلاوتی‌ست دگر

اگر حافظ در حدود 700 سال پيش اين‌طور می‌انديشيده، فکر می‌کنيد من که در حال حاضر در قرن 21 زندگی می‌کنم چه‌جور بايد بينديشم؟

هميشه فکر کرده‌ام هر کاری که در عرصه‌ي موسيقی انجام می‌گيرد اگر حرفی جديدی برای گفتن نداشته باشد تکرار مکررّات است. تکرار مکررّات در يک بُعد خيلی عالی است و آن هم بُعد آموزشی آن است و اين‌کار برای نسل‌های جديد که بايد با کارهای نسل‌های قبل آشنا شوند بسيار مفيد است.

مثلا فرض کنيم ارکستر مضرابی با يک‌سری از آثار در حدود 15 سال قبل يا کمی عقب‌تر يا کمی جلوتر به روی صحنه رفته و ديگر اجرايی نداشته تا اجرای مجدد آن . برای نسل‌های جديدی که در اين فاصله وارد عرصه‌ي موسيقی می‌شوند، اجرای دوباره‌ي آن بسيار مفيد است. اين قضيه توجيه می‌کند که چرا آثار موتسارت هنوز در دنيا اجرا می‌شود ؟ آثار موتسارت تعلق به زمان ما ندارد ولی بُعد آموزشی آن، به‌خصوص برای کسانی که موسيقی امروز را می‌شنوند و می‌خواهند بدانند که ما از کجا به اين‌جا رسيده‌ايم و ما اين آثار را به آن‌ها نشان مي‌دهيم و می‌گوييم اين آثار ِباخ، موتسارت، بتهوون، واگنر و ... است .

بنابراين آن چيزی که مربوط به گذشته است و امروز در حال اجرا است فلسفه‌ي وجودی آن بُعد آموزشی آن است و به نظر من دليل ديگری نبايد داشته باشد. لطفاً، خود ِشما به عنوان خبرنگار و نوازنده‌ي عود ِارکستر مضرابی، به من بگوييد چه ابعاد نويی در اين کنسرت وجود داشت؟
ابعاد نويی در کار نبود. پيش‌از اين، موسيقی ِچند صدايی به اين شکل در ايران کار نشده بود و آقای دهلوی اين کار را برای اولين بار در ايران انجام دادند؛ حدود 12 – 13 سال پيش اين قطعات با رهبری خودشان به اجرا در آمد که در آن زمان کاری نو بود.

خوشحال هستم که صادقانه پاسخ داديد . اما از يک‌طرف چون خانم اميری اين ارکستر را رهبری می‌کردند و از هنرجويان خود ِمن بودند (در زمينه آهنگ‌سازی) و در حال حاضر هم يکی از اعضاي فعال در کلاس من هستند و هميشه در کلاس‌های من شرکت داشته‌اند، با شناخت کافی اين ارکستر را رهبری کردند. اين‌کار کاري بسيار نو بود که من فکر نکنم در ايران از اين اتفاقات زياد بيافتد يا افتاده باشد.

ما نياز داريم که زن‌ها در عرصه‌ي هنر بيش‌تر به چشم بخورند و بيش‌تر بدرخشند و اين وضعيت اجتماعی که امروز زن در جهان دارد رو به بهبودی برود، چون هنوز در خيلی از کشورها زن‌ها به عنوان شهروند درجه اول به حساب نمی‌آيند. من حتی درباره‌ي کشورهای اسلامی اين مسأله را بازگو می‌کنم: در خيلی از کشورها هنوز خانم‌ها حق شرکت در انتخابات کشورشان را ندارند؛ در پاره‌ای از کشورها اجازه‌ي رانندگی ندارند و ... .

زن در جهان، اين‌قدر دچار محدوديت و محروميت است و هنوز به عنوان يک موجود هم‌تراز با مرد شناخته نمي‌شود، ولی خب، در کشور ما خيلی از اين مشکلات حل شده و خانم‌ها هم مي‌توانند فعاليت داشته باشند، ولی باز از امکانات و آزادی ِکم‌تری نسبت به مردها برخوردار هستند. وجود يک زن روی صحنه‌ي تالار وحدت، خودش برای من يک اتفاق مثبت است. خانم اميری انسان پويايی‌ست و من از اين بابت خوشحال هستم. اين بزرگ‌ترين امتياز اين برنامه بود و نو آوری ِبسيار عالی؛ حداقل برای ما يک جرقه‌ای بود که بدانيم اتفاقات مهمی در حال ِافتادن است. همين حالا اگر به کلاس ِآهنگ‌سازی من نگاه کنيد نيمی از جمعيت آن را دخترها تشکيل داده‌اند و اين جای اميدواری‌ست.

در ارکستر مضرابی، همه‌ي قطعات قديمی بودند و ساخته‌ي آقای دهلوی. من کارها را شنيدم. بخشی از آن‌ها هنوز هم جذاب هستند و بخشي ديگر تکرار مکررات که انشاا... کار اين ارکستر ادامه پيدا کند و در کنسرت‌های بعدی اين نقص بر طرف شود. ما احتياج به ايده‌های نو داريم. ما به آهنگ‌سازان معاصر ِجديدتری نيازمند هستيم. بسيار خوب مي‌شود که آثاری که برای ارکستر مضرابی نوشته شده و به اجرا در آمده، ضبط شود و به روی CD منتقل شود و در آرشيو نگهداری شود. اگر كسي ميل دارد به آثار مثلاً 30 يا 40 سال قبل گوش کند، از CD استفاده کند که به اين شکل، برای هر دوره‌ای قابل استفاده است. با اين شرايط، خيلی حيف است که از آهنگ‌سازان جوان استفاده نکنيم و اين همه امکانات، بودجه، 70 نفر نوازنده و سالنی که در طول اين 2 شب برنامه مملو از جمعيت بود و همه مشتاق؛ و اين که مردم دوست دارند موسيقی را به طور زنده و دست اول تجربه کنند و حيف است که برای تکرار مکررات از اين امکانات استفاده شود. ما از اين نياز ِمردم نبايد سوء استفاده کنيم و حالا که مردم دم ِنانوايی ِما صف کشيده‌اند، نانی به آن‌ها بدهيم که داخلش خاک ارّه و خرده‌سنگ باشد. اين صحيح نيست! حالا که اين‌همه اشتياق وجود دارد، نان تازه و خوب به مردم بدهيم؛ روی نان بيات آب نپاشيم، داغش کنيم و به دست مردم بدهيم.
از اين که وقت خود را در اختيار ما قرار داديد تشکر می کنم.

(گفتگو با هوشنگ ظريف)


با عرض سلام و خسته نباشيد خدمت شما، لطفاً نظر خود را در رابطه با اجرای ارکستر مضرابی ايران بفرماييد:
خب، اين ارکستر در سال‌های گذشته تشکيل شد و به اجرای برنامه پرداخت که متاسفانه منحل شد و حالا بعد از چندی دوباره تشکيل‌شده که نوازنده‌های آن جوان‌تر هستند و همچنين رهبری آن‌را هم فرد ِجوان‌تری (خانم نزهت اميری) بر عهده دارد و اميدوارم که ادامه يابد.
نظر شما در رابطه با قطعات ارکستر چيست و از چه کيفيتی برخوردار اند؟

قطعات ارکستر که اکثراً از ساخته‌های آقای دهلوی هستند، از کيفيت بالايی برخوردارند که در اجرای چند سال قبل هم به اجرا در آمدند.
چگونه می‌توان برای اين ارکستر خوراک تهيه کرد؟

بايد از قطعات جديدتر که متعلق به آهنگ‌سازان جديدتر است استفاده کرد که همت زيادی را مي‌طلبد.
و در آخر؟

اين‌کار، همت مسؤولان هنری مملکت را طلب می‌کند و بايد به اين ارکستر افتخار کنند که به اين شکل در حال کار است؛ به اين ارکستر سالن مناسبی برای تمرين بدهند که ارکستر پابرجا بماند و بودجه و امکانات کافی برای پيشرفت ِکار در اختيارش قرار دهند.
از زحمات شما متشکريم .
(گفتگو با مصطفی کمال پور تراب)
با تشکر از اين‌که وقت خود را به ما داديد. لطفاً نظر خود را در رابطه با اجرای ارکستر مضرابی ايران بفرماييد؟

ارکستر خيلی خوب بود؛ مخصوصاً اين که رهبری ِآن را يک خانم عهده‌دار بودند و در اين 2 شب، ارکستر اجرای قابل توجهی را ارائه داد. به قول معروف جمع‌کردن اين ارکستر کارِ بسيار سختی است و همت زيادي می‌طلبد و خدای‌ناکرده حيف است که روزی منحل شود.
لطفاً نظر خود را در رابطه با قطعات اجرا شده توسط اين ارکستر بفرماييد؟

اين‌که موسيقی ايرانی با سازهای ايرانی توانسته اين‌گونه به صورت چند صدايی اجرا شود، کار بسيار زيبايی است و خب، قطعات هم ساخته‌ي آقای دهلوی هستند و از تنظيم بسيار زيبايی برخوردارند که خيلی زيبا است.
نظر شما درباره‌ي کوک ِسازها يا به طور کلی، کوک ارکستر چيست ؟
نکته‌ي جالب اين بود که 70 ساز ايرانی در کنار هم هستند و از کوک تقريباً خوبی هم برخوردارند. آن قسمتی هم که اشکال دارد ديگر به نوازنده ارتباط پيدا نمی‌کند و اشکال از ساز است. چون سازهای ايرانی اصولا برای اين‌طور اجراها طراحی نشده‌اند، ولی در مجموع ارکستر از صدادهی خوبی برخوردار است.
برای کسب اطلاعات بيش‌تر درباره‌ي تمرينات ِجديد ارکستر و مطالبی که بازگو کردن آن ها شايد خالی از لطف نباشد، به سراغ ِ خانم نزهت اميری رهبر ارکستر مضرابی ايران رفتيم تا در نشستی از عمل‌کرد جديد ارکستر، اطلاعاتی به‌دست آوريم.
خانم اميری! ارکستر مضرابی ايران دقيقاً از چه تاريخی تمرينات دوباره‌ي خود را آغاز کرد؟

ارکستر مضرابی ايران از تاريخ 29 آبان 1384 مجدداً تمرينات خود را آغاز کرده و تا حالا هم به‌طور منظم به تمرينات خود ادامه داده است.
علت وقفه‌ای که از بعد از اجرای کنسرت، تا 29 آبان ماه، در تمرينات افتاد چيست؟

علت اصلی نداشتن ِمکان تمرين بود. ما، بعد از کنسرت، به طور ناگهانی مکان تمرين را از دست داديم. ما، تنها به داشتن مکاني برای تمرين قانع بوديم که آن‌‌‌هم از ما گرفته شد و تقريباً تمام توانمان را صرف ِگرفتن مکاني براي تمرين از مسؤولان کرديم و در اولين فرصت که 29 آبان بود توانستيم مجدداً اولين تمرين خود را با آغاز کنيم. اميدوارم بتوانيم کار را دنبال کنيم. مشکلات هم‌چنان همان مشکلات قبلی هستند و اتفاق خاصي نيفتاده است. کاری که از دست ما برمی‌آيد اين است که با اين امکانات بسيار محدود به وظيفه‌ي خود عمل‌کنيم.
آيا ارکستر از نظر قطعه تامين است؟

در زمينه‌ي تأمين قطعه، با اساتيد مختلف تماس داشته‌ام؛ از جمله استاد کيوان ساکت ،که ايشان آثار علينقي وزيری را در اختيار من گذاشتند و استادان ديگر ،که البته همه‌ي آثاری که در اختيار ما قرار مي‌گيرد بايد برای اجرا با ارکستر مضرابي، مجدداً تنظيم شوند که اين مستلزم صرف ِوقت است .
قطعات ِ اجرای بعدی از که خواهد بود؟ آيا در اجرای بعدی هم همان قطعات قبل را خواهيد نواخت؟

در صورتي‌که اجرا به همين زودی باشد، زمان لازم برای کار بر روی قطعات جديد را نخواهيم داشت ولي احتمال مي‌دهم که سِری ِدوم اجرا را به ارائه‌ي قطعات استاد وزيری اختصاص دهيم تا کارهای اساتيد ديگر آماده شود و به‌دست ما برسد. ممکن است ما برنامه‌ي اجرايي ِمان را به اجراهايي از اساتيد قديمي تا معاصر اختصاص دهيم.
آيا ساز جديدی به ارکستر اضافه خواهد شد؟

در سری ِدوم اجرا، تعدادی سازمضرابي را به ارکستر اضافه خواهم کرد؛ مانند سنتور باس، سنتور سوپرانو، رباب و ... . برای رنگ‌آميزی، احتمالاً سازهای کوبه‌اي ايرانی ِديگری هم استفاده خواهد شد. همچنين براي افزودن نی وکمانچه و قيچک به ارکستر و تبديل آن به ارکستر سازهاي ملي ايران نيز اقداماتي انجام گرفته است.
آيا زبان موسيقی ارکستر را نمی‌خواهيد امروزی‌تر کنيد؟

مطمئناً ! ارکسترمضرابي ايران، هدفمند حرکت مي‌کند. ما بسيار مايليم موسيقی نوين ايراني را اجرا کنيم و تکرار موسيقی گذشتگان نمی‌تواند برای ما ايده‌ال باشد، ولي واقعيت اين است که با امکانات محدود و فشارهای مادي و معنوی‌اي که داريم، در حال حاضر در توان ما نيست که اين کار را انجام دهيم ، به‌ناچار اين تصميم را بايد به آينده موکول کنيم و آن هم زمانی قابل اجراست که نوازندگان ارکستر تامين باشند و ارکستر به صورت درازمدت تحت حمايت نهادهاي دولتي قرار گيرد.

با تشکر از شما که وقت خود را در اختيار ما گذاشتيد!.

لینک مطلب: www.artmusic.ir/news/show.asp?id=6695